“Pesten op de werkvloer neemt toe. Pesters maken er misbruik van dat collega’s door de economische tegenwind onzeker zijn over hun baan, en proberen zo hun eigen positie te verstevigen. Veel bedrijven doen niets tegen getreiter op de werkvloer”, aldus het Parool van 28 oktober j.l.
Tja, dat er gepest wordt daar is nauwelijks aan te ontkomen. Het maakt deel uit van het groepsdynamisch proces. En het kan nogal wat vormen aannemen. Denk aan sociaal isoleren, bespotten, roddelen, dreigementen, lichamelijk geweld, seksuele intimidatie en racisme, Werken wordt onaangenaam of zelfs onmogelijk gemaakt. Wat mij bevreemd is dat bedrijven er niets aan doen. Pesten op de werkvloer heeft namelijk nogal wat consequenties. Pesten heeft ten eerste forse gevolgen voor het slachtoffer. Al na enkele dagen kunnen slachtoffers last krijgen van psychosomatische klachten als hoofdpijn, maag- en darmklachten, trillen, transpireren, hartkloppingen, gespannenheid en slaapproblemen. Als het pesten aanhoudt, worden deze klachten al snel chronisch.

Pesten is niet alleen schadelijk voor het slachtoffer. De cultuur binnen een heel team verandert erdoor. Steeds meer gaat het recht van de sterkste gelden. Ook getuigen hebben hier last van. Ze gaan met minder plezier naar het werk en voelen zich soms machteloos. Ze zijn bang zelf slachtoffer te worden en hebben daardoor ook vaker last van gezondheidsklachten. Tot slot, teams waar gepest wordt hebben een hoog verzuim en groot personeelsverloop. De financiële gevolgen voor het bedrijf lieger er dus niet om: productieverlies, groot verloop en een hoog ziekteverzuim.

Waardoor loop je kans gepest te worden?
Wanneer je afwijkt van de groepsnorm loop je het risico om buitengesloten te worden. Buitengesloten zijn verlaagt de drempel tot pesten. Je hoort er immers niet meer bij, je behoort niet langer tot de in-group maar bent verbannen naar de out-group¹. Dat afwijken van de norm kan zich uiten in heel basale dingen zoals afwijkende kleding, een andere huidskleur, maar kan ook subtieler zijn door bijvoorbeeld een afwijkende mening of overtuiging te hebben die door het team niet gewaardeerd wordt.
Afwijken van de norm en de kans om slachtoffer te worden van pestgedrag wordt aanmerkelijk groter als dat gepaard gaat met een gebrek aan weerbaarheid. Je bent dan een gemakkelijk slachtoffer.
In het licht van economische tegenwind en onzekerheid over je baan speelt er nog een bijzondere factor mee. Wanneer mensen ervaren dat de bron van hun onzekerheid en frustratie niet bereikbaar is, zoals leidinggevenden, directies en bestuurders die op grote afstand blijven, dan vindt de spanning een andere uitweg, namelijk via de weerloze collega/slachtoffer die wel bereikbaar is.

Wie zijn betrokken bij pesten?

Ik kan hier kort over zijn. Iedereen binnen een team is er bij betrokken, niemand kan zich onttrekken. Iedereen heeft zijn/haar rol in dit groepsdynamisch proces. Er zijn verschillende rollen te definiëren. Er zijn (1) pesters, mensen die andere mensen pesten. De (2) slachtoffers, degenen die gepest worden. De (3) assistenten, degenen die de pester(s) maar wat graag actief helpen om te pesten. Er zijn de (4) meelopers. Ze helpen niet actief mee om te pesten, maar lachen veilig op afstand en moedigen de pester(s) daardoor subtiel aan vooral door te gaan. Er zijn de (5) verdedigers, degenen die de pester(s) vragen te stoppen. Tot slot zijn er de (6) buitenstaanders, het zijn degenen die zich niet bemoeien met het pestproces. Ze kijken wel toe maar interveniëren op geen enkele wijze in het pestproces. Vooral assistenten, meelopers en buitenstaanders lijken een gemeenschappelijk belang te hebben. Hun belang is vooral zelf niet gepest te worden.

Waarom pest de pester?

Wat maakt nu dat mensen andere mensen pesten. Vervelende geintjes uithalen, iemand in een kwaad daglicht stellen en dat vooral publiekelijk doen. Want ‘’publiekelijk’’ is namelijk belangrijk, het geeft de pester macht. De grote crux is: een pester pest omdat hij zich bedreigd voelt door de aanwezigheid van mensen die hij anders ervaart, mogelijk zelfs slimmer, omdat hij denkt dat de ander meer gewaardeerd wordt, meer complimenten krijgt. Soms is het wat subtieler, de pester heeft behoefte aan zich groot te voelen, want hij voelt zich klein. Misschien omdat hij zelf ooit gepest is. De pester duwt anderen naar omlaag. Beginnend met ogenschijnlijk onschuldig lijkende plagerij zoals iemand “als grap” voor schut zetten, groeiend tot treiteren en heel kwalijke pesterijen, zoals leugens verspreiden. Kenmerk is dat er altijd een publiek is van meelopers en meelachers, waardoor de pester macht krijgt. De gepeste kan daar veelal niet tegenop. Het is slikken of stikken.

Wat kun je er tegen doen?

Als werkgever:
• Een vertrouwenspersoon aanstellen.
• Een klachtenprocedure invoeren. Mensen weten dan waar ze terecht kunnen.
• Voorlichting geven over pesten (sinds 1994 vallen pestgedrag en seksuele intimidatie onder de Arbo-wet).
• Het onderwerp van werkoverleg maken.
• Er aandacht aan besteden on bijvoorbeeld een personeelsblad.
• Voorkomen dat het slachtoffer murw gemaakt vertrekt. Het probleem lijkt wellicht opgelost, maar realiseer je dat de cultuur verziekt is en dat het volgende slachtoffer snel volgt.
Als leidinggevende:
• Neem je verantwoordelijkheid en spreek de pester(s) aan op gedrag.
Als slachtoffer:
• Maak de pester(s) duidelijk dat je last hebt van het gedrag en dat het te ver gaat.
• Zoek iemand om te bemiddelen tussen jou en de pester(s), bij voorkeur iemand die niet te bedreigend is voor de pester(s) of het team. Bijvoorbeeld een vertrouwenspersoon of een bedrijfsmaatschappelijk werker.
• Zoek hulp om over de ervaringen op je werk te kunnen praten.
• Zoek naast je werk zo veel mogelijk afleiding. Het werk is maar een klein deel van je leven.
• Helpt het allemaal niet, zoek een andere baan.
Als collega:
• Neem je (collegiale) verantwoordelijkheid en spreek de pester(s) aan op het gedrag.
• Laat je collega weten dat je hem of haar wel accepteert en het pestgedrag afkeurt.
• Zoek samen naar een oplossing.
• Wijs collega’s op de positieve kanten van het slachtoffer.
• Zoek medestanders onder de collega’s.
Als pester:
• Ga voor een spiegel staan, kijk jezelf diep in de ogen en vraag je af:
o Is dit wie ik ten diepste wil zijn?
o Is dit wat mij met vreugde en plezier vervult?
o Wie ben ik dat ik een ander kleiner moet maken om mijzelf groter te voelen?
o Toon (persoonlijk)leiderschap en zoek hulp!
Noot 1. Handboek groepsdynamica, pag. 51, Jan Remmerswaal, Nelissen, Soest, 2006
Noot Redactie.  Zie ook ons vandaag verschenen dossier: Burn-out, stress, werkdruk.